پارك نوآوري و فناوري صنعت نفت مكاني است كه بخش دولتي و خصوصي در توسعه فناوري هاي صنعت نفت با هم مشاركت مي كنند. اين پارك خانه امني است براي كارآفرينان و شركت هاي نوپا، دانش بنيان، خلاق و نوآور و پلي است بين پژوهش و خلق ثروت در صنعت نفت. اين پارك را مي توان نهاد واسطي دانست در بازار فناوري بين عرضه كنندگان و تقاضاكنندگان فناوري و در نهايت بستري است با گسترده ايده تا فروش و صادرات محصول.
در ايران از اوايل دهه 1380 با تاسيس شهرك علمي و تحقيقاتي اصفهان و پارك علم و فناوري پرديس، پارك هاي علم و فناوري با رويكردي جديد و متفاوت از پژوهشگاه ها و دانشگاه ها تاسيس شده اند كه تعداد آنها تاكنون (سال 1401) به 49 پارك رسيده.
با درك اهميت و جايگاه پارك بر اساس نيازسنجي صورت گفته از اوايل سال 1398 تلاش هاي متعددي به منظور تاسيس پارك وزارت نفت جمهوري اسلامي ايران به انجام رسيد كه منجر به تاسيس و راه اندازي پارك نوآوري و فناوري صنعت نفت در سال 1399 شد.
پارك نوآوري و فناوري صنعت نفت، نهادي است اجتماعي، اقتصادي كه به عنوان يك سازمان مستقل ذيل وزارت نفت كار خود را آغاز كرده است. از وزير نفت به عنوان رياست هيات امناي پارك ياد مي شود.
به گزارش روابط عمومی پارک به نقل از ایران، با هدف بررسي فعاليت پارك نوآوري و فناوري نفت و گاز، گفت و گويي با دكتر محمداسماعل كفايتي، رئيس اين پارك صورت گرفته كه از نظر مي گذرد:
عملكرد پارك در سال گذشته چگونه بود؟
پارك نوآوري و فناوري نفت و گاز، نهادي نوپا و تازه تاسيس است و در واقع در سال 1399 مجوز تاسيس را گرفته است.
سال گذشته سال مهمي براي فعاليت هاي پارك بود، زيرا توجه به آن افزايش يافت. بايد توجه داشت يكي از دستاوردهاي مهم پارك و سرمايه هايي كه در آن به وجود آمده، تعداد شركت ها و كيفيت شركت هايي است كه عضو هستند. بعد از اينكه اساسنامه ها و آيين نامه هاي اجرايي براي پارك مشخص شد و به تصويب رسيد، در مورد داوري و نظارت بر فعاليت ها و قراردادها تصميم گيري شد و در اين راستا نيز داورها و شيوه هاي داوري شناسايي شدند.
درگذشته به دليل تعداد زياد طرح ها و تقاضاي بالاي شركت ها، فرايند به كندي پيش مي رفت و داوري ها زمان زيادي طول مي كشيد.
در اين خصوص لازم بود هم به لحاظ اينكه شركت ها از نظر فناوري و نوآوري موقعيت خوبي داشته باشند و هم اينكه پروژه ارائه شده از طرف آنها كاملا موثر و مفيد باشد، داوري ها انجام شود كه اين موضوع باعث شد در سال جاري شركت هاي فعال هم به لحاظ امكانات و توانايي ها و هم به لحاظ مفيد و موثر بودن، ارتقا يابند.
خوشبختانه در سال گذشته شركت هاي خوبي به عضويت پارك درآمدند و شركت هايي كه زمينه هاي فعاليتي قوي نداشتند كنار گذاشته شدند. بر اين اساس، 40 شركت تا پايان سال پذيرش شدند و با همين شركت ها اين پارك شكل گرفت و ما مي توانيم ادعا كنيم اولين پارك فناوري در حوزه صنعت نفت و گاز و پتروشيمي در ايران هستيم. اما آن چيزي كه در طول سال گذشته خيلي پارك را ممتاز كرد، يكسري پروژه هايي بود كه عملياتي نشده بودند، ولي اين كار در سال گذشته انجام شد و بعد از اينكه شوراي اقتصاد تصويب كرد، كارهايي مانند بررسي چاه ها، طرح هاي توجيهي و برق رساني ها و پروپوزال هايي كه بايد تهيه مي شد به انجام رسيد. خوشبختانه اطلاعات چاه ها و مخازن ارزيابي شد و در اختيار شركت هايي كه حدود 50 شركت بودند قرار گرفت.
در نهايت حدود 8 قرارداد بسته شد كه بررسي و انتقال پروژه ها هنوز هم ادامه دارد. پروپوزال ها و بررسي آنها كار دشوار و بسيار پرحجمي بود كه در سال گذشته بزرگترين كار دانش بنيان در اين زمينه را توانستيم رقم بزنيم.
اما پارك فعاليت خوبي در رويدادها، همايش ها و برنامه ريزي هايي براي وضعيت به هم رساني ها، توانمندي ها و تقاضاها داشته كه بخوبي هم شكل گرفت. با توجه به مشكلاتي كه وجود داشت، سال گذشته دستاوردهاي خوبي براي پارك رقم خورد و با وجود نوپا بودنش توانست مثبت عمل كند.
با توجه به ماهيت توسعه اي پارك، قرار است كه پارك چه ميزان توسعه پيدا كند؟
در بحث شركت ها بنا داريم امسال را به 150 شركت عضو برسانيم و تا الان اعضاي پارك به 50 شركت رسيده اند كه به اين معني است، اين تعداد عضو در سال جاري سه برابر افزايش مي يابد. برنامه ريزي پارك در راستاي افزايش اعضا به 150 شركت است تا ابعاد پارك بزرگ تر شود. در صورت رخ دادن اين اتفاق، مي توان ادعا كرد كه اولين پارك نوآوري صنعت نفت در منطقه خاورميانه هستيم.
اما به لحاظ موضوعات مختلف بناست كارهاي بين المللي زيادي را در راستاي توسعه فني و مهندسي انجام دهيم.
براي B2B نيز برنامه ريزي كرديم كه قرار است همزمان با نمايشگاه بين المللي اجرايي شود. قراردادهاي مختلفي در دست است كه يكسري مقدمات آن آماده شده و بناست آن را نهايي و در نمايشگاه رونمايي كنيم. به لحاظ توسعه اي سال خيلي خوبي براي پارك پيشرو داريم.
پارك نوآوري صنعت نفت چگونه مي تواند از شركت هاي دانش بنيان حمايت كند؟
ريسك هايي در توليد بار اول وجود دارد بخصوص اينكه با عدم حمايت هم مواجه مي شوند. فكر مي كنم بتوان مديريت ريسك را به گونه اي انجام داد كه اين ريسك ها كاهش يابد. در اين راستا با شركت هاي بيمه و با خود شركت هاي دانش بنيان هم صحبت كرديم، در واقع يكي از كارهاي مهم پارك، مشاوره دادن است تا اين ريسك ها كاهش يابد.
كارهاي توجيهي را كه بايد را كه بايد صورت بگيرد هم از طرف متقاضي و هم از طرف كساني كه توانمندي دارند، پيگيري كرديم.
سعي شده تا در بحث تامين مالي منابع را طوري تعريف كنيم كه براي شركت ها مناسب باشد. در موضوع مديريت منابع مالي كه موجب ريسك بالاي شركت ها دانش بنيان مي شود سعي شده تا مشاوره و راه هاي مناسبي را براي آنها ايجاد كنيم. يكي از كارهاي مهمي كه در عرصه بين المللي در برنامه ريزي داريم، اعلام آمادگي از نظر حمايت هاي حقوقي است. حتي در بعضي موارد حاضريم قراردادها را خودمان منعقد كنيم تا مجموعه شركت ها كمتر در ريسك اين حوزه قرار بگيرند.
در سال هاي قبل، بعضي از شركت ها رفته اند در كشورهاي خارجي پروژه هايي را به اجرا درآورده اند، اما در وجه مالي نتوانسته اند موفق عمل كنند و به خاطر اينكه نتوانستند پول پروژه يا هزينه قراردادها را دريافت كنند، با ريسك هاي زيادي مواجه شده اند. در مورد اين مسائل از طريق يك سري شركت ها كه در داخل كشورهاي هدف فعاليت دارند، برنامه ريزي مي كنيم. در حال ايجاد زمينه مناسب هستيم تا ساير شركت ها بتوانند به شركت هاي دانش بنيان كمك كنند و كار را به شايستگي انجام دهند و پشتيباني و حمايت هاي خوبي را شكل دهند.
درخصوص حوزه بين الملل از شركت ها و افراد باتجربه استفاده مي كنيم كه اين كار كاملا روان صورت پذيرد و آن چالش هايي كه شركت ها عمدتاً با آن مواجه مي شوند را به حداقل برسانيم.
چرا سهم دانش بنيان ها در اقتصاد كشور اندك است؟
اين موضوع برمي گردد به اينكه يكسري مشكلات كلان اقتصادي در كشور وجود دارد كه بالطبع دانش بنيان ها هم از آن رنج مي برند و با آن دست و پنجه نرم مي كنند. به همين خاطر خيلي هم رشد نكرده اند. ما يك اقتصاد پويا و يك اقتصاد رو به جلو و پيشرفته را زماني خواهيم داشت كه اين اقتصاد توليد محور باشد و بقيه بخش ها نظير بخش هاي خدماتي و غيره در پشتيباني از توليد عمل كنند. گاهي اوقات تعريف توليد در كشور اشتباه است و مترادف خام فروشي است و بخشي از اين تعريف اشتباه مربوط به نفت و بخشي در معادن و ساير صنايع است.
شاهد آن بوديم كه رشد توليد در سال هاي گذشته از طريق افزايش خام فروشي اتفاق مي افتاد. بر اين اساس به نظر مي رسد اولين موضوعي كه بايد به آن توجه داشت، توليدمحوري است. در پارك نوآوري و فناوري صنعت نفت معمولا اين بحث نيز مورد توجه قرار مي گيرد كه در سال هاي گذشته شركت هايي توانستند در بستر دانش بنيان رشد پيدا كنند كه فعاليت هاي آنها در بخش خدمات بوده و نظام تسهيلاتي و حمايتي بيشتر به اين حوزه توجه داشته است.
بنابراين بايد در اين زمينه كارهاي ويژه اي انجام شود. مثلا قوانين بالادست عوض شود و مسائل اقتصادي حداقل در حوزه دانش بنيان توليدمحور باشد. وقتي اين اتفاق روي بدهد، بالطبع شاهد رشد دانش بنيان ها خواهيم بود. در حال حاضر در عرصه دانش بنيان ها بيشتر شركت هاي فعال در بخش هاي IT را ميبينيم كه محصولات ديجيتالي توليد
مي كنند.
رشد توليد و افزايش سهم شركت هاي دانش بنيان در اقتصاد زماني اتفاق مي افتد كه قوانين و شرايط به نفع توليد حركت كند.
موضوعي كه بايد به آن دقت كنيم كه محوريت داشته باشد در توليد، صنعت است. گاهي اوقات توليد وجود دارد ولي صنعت نمي چرخد و ما اين را به عنوان مثال در صنعت كشاورزي مي بينيم. در اين صنعت در حال حاضر توليد فرآورده هاي كشاورزي وجود دارد و تكنولوژي ها در حال پيشرفت است اما توليد به جايي نمي رسد. بعضاً مي بينيم يكسري
راه ها ايجاد مي شود، اما صنايع تبديلي كه رشد توليد را به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تبديل كند وجود ندارد.
يكي ديگر از بحث هاي مهمي كه حول محور دانش بنيان شكل مي گيرد، نظام مهندسي يا نظام صنعت است. در عرصه كشاورزي، پزشكي، معدن و ساختمان نظام مهندسي وجود دارد و اگر كسي بخواهد در اين صنايع كار كند مجوزها و منابع تامين مالي و ساير تسهيلات براي آنها مشخص است.
اما اين يك چالش بسيار بزرگ است كه شركت ها براي سرماي هگذاري در بخشهاي R&D سرماي هگذاري لازم را انجام نمي دهند و توليد آنها آنطور كه بايد و شايد بهره ور نيست. در بحث هاي محوري كه براي توسعه توليد وجود دارد، اولويت بايد به بخش هاي R&D اختصاص يابد اما مي بينيم در عمل اينطور نيست و در اينجا ورود دانش بنيانها خيلي مهم تلقي مي شود. در مباحث دانشي بايد طراحي ها به گونه اي پيش برود كه اجراي طرحها بتواند منجر به افزايش ارزش افزوده شود.
اگر سرمايه گذاري در بخش كشاورزي ما در حدود 10 درصد بازگشت سرمايه داشته باشد، يا مثلا در بخش خودرو 25 درصد، صنایع پزشکی57 درصد، سرمایه گذاری در بخش های R&D بعضاً تا 4 یا 5 هزار درصد بازگشت سرمایه دارد و توسعه این بخش می تواند برای ایجاد ارزش افزوده در صنایع موثر باشد، اما متاسفانه سرمایه گذاری در بخش های R&D در کشور خیلی مورد توجه قرار نمی گیرد.
در این زمینه بزرگترین چالشی که از سمت قوانین وارد می شود، بحث مالکیت فکری است. هر چند که ما قوانینی درخصوص ثبت اختراع را در کشور توسعه داده ایم اما نظام حقوقی ما ضعف ها و خلاهای بسیار زیادی دارد.
مثلا ایجاد قراردادهایی که متناسب با حوزه فعالیت دانش بنیان ها باشد و ادبیات حقوقی که با حوزه فناورانه تناسب داشته باشد و بتواند شرایطی را ایجاد کند که مالکیت شرکت های دانش بنیان تهدید نشود.
به عنوان مثال ما به ایجاد ادبیات حقوقی نیاز داریم که مخترعین را مطمئن کند که امکان کپی از اختراعشان وجود ندارد و اگر این موضوع اتفاق افتاد، فرد بتواند در دادگاه از حق خود دفاع کند. به نظر می رسد بخش حقوقی ما در حال حاضر توسعه نیافته و ما قضاتی که بتوانند به صورت تخصصی در حوزه فناوری قضاوت کنند را نمی بینیم.
البته نمی توان این ضعف را بطور مطلق دانست. اقدامات مثبتی نیز در این زمینه شکل گرفته اما این اقدامات همچنان کافی نیست و این اطمینان را برای عموم فعالان حوزه دانش بنیان ایجاد نمی کند که اختراعات و ایده های آنها در امان است. این شرایط انگیزه فعالیت های دانش بنیان را کم و آنها را برای ادامه کار دلسرد می کند که باعث می شود سهم آنها از کل اقتصاد کشور بسیار پایین باشد. به نظر می رسد تا این رویه درست نشود، اتفاق مهمی نیز در افزایش سهم دانش بنیانها به وقوع نپیوندد و از این رو ما در حال پیگیری توسعه زیرساخت های قانونی از طریق نهادهای قانون گذار و نهادهای قضایی کشور هستیم.
ریشه این نگاه در کجاست؟
بالطبع این نگاه در صنایع و از جمله صنعت نفت هم وجود دارد که بخشی از آن به رفتار نادرست افرادی بازمی گردد که در چهارچوب شرکت های دانش بنیان به شرکت های بزرگ نفتی معرفی شدند. با این حال نمی توان تنها به دلیل شکست های گذشته از شرکت های دانش بنیان چشم پوشی کرد و لازم است حتی اگر بارها شکست می خوریم باز هم سرمایه گذاری خود را از طریق شرکت های دانش بنیان ادامه دهیم. از طرفی نیز لازم است تا عرضه کننده خدمات یا محصولات که اینجا شرکت های دانش بنیان هستند، نیز اعتمادسازی لازم را برای شرکت های بزرگ انجام دهند و دیدگاه مدیران درخصوص فعالیت ها و توانایی های خود را مثبت کنند.
در این زمینه، در پارک نیز توجه داشتیم تا شرکت هایی را وارد کنیم که توانمند باشند و بتوان به دانش و ظرفیت آنها اعتماد کرد. حتی در برخی موارد، شرکت ها تاییدیه ها و مجوزهایی را از جاهای مختلفی مثل پژوهشکده وزارت نفت و غیره ارائه دادند اما در بررسی های ما توانایی آنها تایید نشد که آنها را کنار گذاشتیم. در مجموع می توان گفت یک بخشی که نگاه منفی مدیران به شرکت های دانش بنیان را ایجاد کرده به خاطر این بوده که در گذشته، شرکت هایی با این عنوان معرفی شدند که واقعا دانش بنیان نبودند و به انگیزه سوداگری در واردات از این مسیر وارد شدند و از مزایای شرکت های دانش بنیان سوء استفاده کردند.
بحث دیگری که باعث رویگردانی مدیران از دانش بنیان ها شده بود، این است که در مجموع تکنولوژی ها و دانش فنی داخلی نیز در برخی موارد همچنان به حدی نرسیده که بتواند نیازها را برطرف کند. در صنعت نفت در حال حاضر 85 درصد از نیازها در داخل تامین می شود و تولیدات به این میزان خودکفا شده است و در 15 سال گذشته، بطور خیره کننده ای توانمندی های داخلی افزایش یافت اما انتظار داریم درصد خودکفایی صنعت بیش از این افزایش یابد و بتوانیم میزان بسیار بالاتری از نیازها را در داخل تامین کنیم. در کنار این موارد، در بخشی از تقاضای موجود نیز مشاهده می شود که واردات از تولید داخلی بسیار به صرفه تر است و با وجود اینکه دانش فنی آن در داخل وجود دارد، در حال حاضر می توانیم از طریق واردات رفع نیاز کنیم و در آینده اگر ضرورتی وجود داشت به تولید داخلی بپردازیم.
با این حال، لازم است که مدیران بنا به ضرورت اقدام به واردات کنند نه اینکه اصل را بر واردات بگذارند و استفاده از توان داخلی را در اولویت دوم قرار دهند. نیاز است تا نگاه حمایت گرایانه از بخش دانش بنیان در مدیران تقویت شود و فرهنگ واردات در بین مدیران کمرنگ شود. در کنار این موارد، نیاز است که از طریق نهادهای بالادستی نیز استفاده از تولیدات دانش بنیان الزام آور شود. خوشبختانه این موضوع در بخش نفت وجود دارد و بر اساس بخشنامه ها و ابلاغیه های صادر شده، مدیران موظف به تامین نیازها از داخل شده اند و وارداتی که در حال انجام است، تنها بنا به ضرورت و اجبار صورت می گیرد.
این موضوع در دولت سیزدهم شدت گرفته و تعداد شرکت هایی که توانایی تولید محصولات مورد نیاز صنعت را دارند افزایش یافته است در حالیکه شرکت های دانش بنیان قبل از این در حدود 150 شرکت بود، در حال حاضر بیش از 500 شرکت دانش بنیان وجود دارد که می تواند قرارداد ببندد و برای تولید محصولات توانایی و ظرفیت کافی داشته باشد.
این پیشرفت ها در سال گذشته بسیار مشهود بود. به عنوان مثال در سال گذشته توانستیم کاتالیست به کشور روسیه صادر کنیم و این صادرات عامل سیاسی نداشت و شرکت های خارجی نمونه ها را از شرکت های ایرانی گرفتند و با نمونه سایر کشورها مقایسه کردند.
پس از آنکه مشخص شد نمونه های ایرانی بهتر است، قرارداد واردات را با ما منعقد کردند. ما توانستیم در این سال ها که مورد تحریم قرار گرفتیم، تکنولوژی را بومی سازی کنیم که برخی مواقع سفیران و مدیران دیگر کشورها وقتی به ایران می آیند میزان پیشرفت ها را میبینند برایشان باور کردنی نیست.
روند پیشرفت ها به گونه ای بوده که می توان پیش بینی کرد که اگر با همین سرعت ادامه یابد، در سال آینده به عنوان یکی از کشورهای اصلی صادرکننده تکنولوژی در دنیا شناخته شویم. پارک نیز در حال ایجاد شرایطی است که توسعه با سرعت بیشتری ادامه یابد و اهداف کلان درکنار اهداف خرد در زمان کمتری به دست آید.
چرا بانک ها تسهیلات را بموقع و یا به اندازه به شرکت های دانش بنیان تخصیص نمی دهند؟
متاسفانه بیشتر برنامه های حمایتی و تسهیلات دهی در بخش های خدمات تعریف و برنامه ریزی شده و همچنان توجه کافی به بخش دانش بنیان وجود ندارد، البته با توجه به شرایطی که به آنها اشاره شد، در حال حاضر فعالیت های این شرکت ها ریسک بالایی دارد و ساختار مالی آنها نیز مناسب نبوده است. البته باید توجه داشت که سودهای تعیین شده برای تسهیلات پرداختی نیز بسیار بالا است و شرکت ها را برای استفاده از تسهیلات، دلسرد می کند.
همچنین برخی مواقع میزانی که بانک ها ادعا میکنند که برای فعالیت های دانش بنیان تخصیص داده اند، محقق نمی شود و ارقام اعلام شده صرفاً جنبه تبلیغات داشته است. لازم است میزان بهره تسهیلات دانش بنیان به زیر 3 یا 4 درصد کاهش یابد چون اگر سود تسهیلات بالاتر از 10 درصد باشد، شرکت ها برای پوشش ریسک خود، بخشی از تسهیلات را به سایر بخش ها انتقال می دهند.
رشد تعدادی شرکت های دانش بنیان در صنعت نفت بیشتر از سایر صنایع بوده چرا؟
مهمترین آن را شاید بتوان این دانست که نفت، صنعت اول کشور است و بخش دیگر آن نیز مربوط به تحریم ها می شود. در حال حاضر ما در صنعت نفت یک جنگ تمام عیار با کشورهای غربی را شاهد هستیم، به نظر می رسد آن چیزی که باعث شد توجه بیشتر به سمت حوزه نفت باشد این است که بعد از جنگ، توجه به این حوزه افزایش یافت.
از بعد انسانی نیز طی سال های گذشته تلاش کشورهای غربی این بود که صنعت نفت ایران زمین گیر شود. اما توانستیم از طریق سرمایه گذاری ها در نیروی انسانی نیز به خودکفایی برسیم. در بخش دانش بنیان نیز بیشترین توجه از همان ابتدا در حوزه نفت بود و به دلیل بسترهای اقتصادی این حوزه، بیشترین توانمندی ها به این بخش منتقل شده است.
آیا پارک نوآوری و فناوری نفت و گاز و پژوهشگاه صنعت نفت دارای فعالیت موازی هستند یا بیشتر فعالیت های یکدیگر را تکمیل می کنند؟
خوشبختانه کارهای مشترکی بین پژوهشگاه و پارک تعریف شده و ما در زمینه های مختلفی با یکدیگر همکاری داشته ایم. نگاه پارک بیشتر به سمت توسعه توانمندی داخلی بوده و در مجموع قرار نیست بین کارهای ما و پژوهشگاه تداخلی صورت گیرد و موازی کار شود. ضمن اینکه شرح وظایف پارک نیز با پژوهشگاه متفاوت است و پژوهشگاه به عنوان یک مجموعه توانمند قرار است دانش فنی را ارتقا دهد و ظرفیت های علمی را بهبود ببخشد. پارک نوآوری و فناوری نفت و گاز نیز وظیفه دارد در زمینه تجاری سازی دانش فنی عمل کند. مهمترین ویژگی پارک این است که یک نهاد سیال و فوق تعاملی است. پارک سعی دارد شرکت ها را رشد دهد، در زمینه های مختلف به آنها مشاوره دهد و شرکت های کوچک را در کنار شرکت های بزرگ قرار می دهد و به هم رسانی می کند. در واقع شرکت های نوپا مانند نهالی هستند که ریشه های آنها محکم نشده است. از این رو شرکت های نوپا را در کنار شرکت های بزرگتر قرار می دهیم که شرکت های بزرگتر یا از آنها پروژه بگیرند و یا ظرفیت های مالی خود را در اختیار آنها قرار دهند.
